Ülseratif kolit (ÜK) tedavisinde ilaçlar ve tıbbi takip esastır; ancak beslenme, semptom yönetiminde ve yaşam kalitesinde güçlü bir destek sunar. Kanıtlar, tek bir “mucize diyet” yerine; alevlenme ve remisyon dönemlerine göre uyarlanmış seçimlerin daha gerçekçi olduğunu gösterir. Aşağıda, pratik ve ölçülebilir bir yol haritası bulacaksın.
Alevlenme Döneminde (Kısa Süreli) Ne Yapmalı?
-
Düşük kalıntı / düşük insolübl lif odaklı ilerle: kabuksuz–çekirdeksiz, iyi pişmiş sebzeler; beyaz pirinç/makarna; muz–elma püresi; yağsız/az yağlı yumuşak proteinler (tavuk, balık, yumurta, yoğurt/kefir toleransa göre).
-
Porsiyonları küçült, öğünleri sıklaştır: 3 ana + 2 küçük ara öğün; ağır yağlı, baharatlı ve çok şekerli gıdaları azalt.
-
Sıvı–elektrolit dengesini koru: Su, et suyu/çorba, tolere ediliyorsa oral rehidrasyon.
-
Laktoz hassasiyeti varsa geçici olarak laktozsuz/süt alternatifi tercih et; tolere ediliyorsa yoğurt/kefir daha kolay sindirilebilir.
-
Takviye ihtiyacı (özellikle demir) kanama ve iştahsızlıkta gündeme gelebilir; hekimle planlanır.
Not: Alevlenmedeki bu kısıtlama gecici olmalı; semptomlar yatıştıkça lif ve çeşitlilik kademeli artırılır.
Remisyonda Uzun Vadeli Beslenme
-
Akdeniz tipi örüntü: Sebze–meyve çeşitliliği, tam/yarı tam tahıllar, baklagiller (toleransa göre), zeytinyağı, balık–beyaz et ağırlığı; ultra işlenmiş ürünleri ve ek şeker/tuzu azalt.
-
Lif stratejisi: Çözünebilir lifleri (yulaf, muz, iyi pişmiş sebzeler) öne çıkar; tolere ediliyorsa psyllium (konsültasyonla) değerlendirilebilir.
-
Kırmızı/işlenmiş et sıklığını azalt: Haftalık planı balık–bitkisel protein lehine dengele.
-
Mikrobesin izlemi: Demir (ÜK’te sık kayıp), D vitamini; gerekirse B12 (cerrahi öykü yoksa daha nadir).
-
Laktoz bireysel: Sorun yoksa süt ürünleri kalabilir; hassasiyette laktozsuz/peynir–yoğurt gibi seçeneklere yönel.
-
IBS-benzeri şikâyetler sürüyorsa (şişkinlik, gaz), kısa süreli düşük FODMAP yaklaşımı sadece uzman eşliğindedenenebilir.
Seçili Destekler (Kanıt ve Uygunlukla)
-
Psyllium (çözünebilir lif): Remisyonda semptom kontrolü ve dışkı kıvamı için yararlı olabilir.
-
Probiyotikler: Bazı suşlar/karışımlar (ör. E. coli Nissle 1917; çok suşlu yüksek doz ürünler) bakım dönemi veya hafif-orta aktivitede ek olarak çalışılmıştır; yanıt bireyseldir.
-
Kurkumin (zerdeçal özü): 2 g/gün dozlarında mesalazinle birlikte bakım ve/veya alevlenmede ek yarar bildirilmiştir.
Önemli: Takviyeler ilaçların yerine geçmez; kalite–doz–etkileşimler için gastroenterolog ve diyetisyen ile karar verilir.
14 Günlük Örnek Uygulama (Kişiye Göre Uyarlanır)
1. Hafta – Yatıştırma ve Düzen
-
Kahvaltı: Laktozsuz yoğurt + muz püresi + yulaf (ince öğütülmüş)
-
Öğle: Haşlanmış pirinç + ızgara tavuk + iyi pişmiş havuç/kabak (kabuksuz)
-
Akşam: Fırın balık + patates püresi + zeytinyağı
-
Gün boyu: Su + hafif tuzlu çorba; küçük–sık öğün
-
Hedefler: Günde 30–40 dk hafif yürüyüş (enerjiye göre); uyku 7–9 saat
2. Hafta – Kademeli Genişletme (Remisyona geçişte)
-
Lif artırımı: Yulaf ve iyi pişmiş sebze porsiyonunu büyüt; püre–çorba yerine yumuşak taneli alternatifler ekle
-
Protein çeşitliliği: Balık 2–3/hafta, bitkisel protein (mercimek–nohut iyi pişmiş/püre) toleransa göre
-
Deney: Psyllium küçük dozla başla (uzman onayıyla), gaz–karın ağrısı olmazsa sürdür
SSS
“Gluteni tamamen bırakmalı mıyım?”
Çölyak yoksa rutin glütensiz diyet önerilmez. Toleransına göre seçim yap; gereksiz kısıtlamadan kaçın.
“Süt ürünleri yasak mı?”
Hayır. Laktoz hassasiyetinde laktozsuz/fermente ürünler denenebilir; sorun yoksa devam edilebilir.
“Lif hep zararlı mı?”
Alevlenmede geçici kısıtlama rahatlatır; remisyona geçince çözünebilir lif ağırlıklı, yavaş yavaş artır.
“Hangi takviye gerekli?”
Laboratuvar ve hekim değerlendirmesine göre: demir, D vitamini ve seçilmiş bireylerde kurkumin/probiyotik/psyllium düşünülebilir.
Kaynaklar
-
AGA 2024 Klinik Uygulama Güncellemesi (IBD’de diyet): Akdeniz tipi örüntü önerisi; yetişkinlerde alevlenmeleri tutarlı azaltan tek bir diyet yok; ÜK’de kırmızı/işlenmiş etin azaltılmasının alevlenmeyi azaltabileceğine dair işaretler; D ve demir eksikliği izlemi. PubMed
-
ESPEN 2023 IBD Beslenme Kılavuzu: Alevlenmede kısa süreli dokuya nazik örüntüler, remisyona geçince lif ve çeşitliliğin kademeli artırılması; malnütrisyon ve mikro besin izlemi. Clinical Nurition
-
NICE NG130 (2019, güncel): Ülseratif kolit yönetiminde hasta eğitimi ve diyet danışmanlığı; kişiye özel tavsiye ilkeleri. NICE
-
Crohn’s & Colitis Foundation – Diyet ve Beslenme Rehberleri: Alevlenmede düşük kalıntı, laktoz hassasiyetinde laktozsuz seçenekler; remisyona geçişte kademeli genişletme. Crohn’s & Colitis Foundation
-
Psyllium (Plantago ovata) RCT: Remisyonda mesalazin kadar etkili olabileceğine dair kanıt; kombinasyon avantajı. PubMed
-
Probiyotikler: E. coli Nissle 1917’nin bakımda mesalazine eşdeğer etkinliği; çok suşlu karışımların (VSL#3/Visbiome) hafif–orta ÜK’de ek fayda sinyalleri. ScienceDirect
-
Kurkumin: Mesalazinle birlikte remisyon sürdürmede üstünlük gösteren randomize, çift kör, plasebo kontrollü çalışma ve özet derleme. CGH Journal
-
Düşük FODMAP (IBS-benzeri semptomlarda): Remisyondaki IBD’de şişkinlik–gaz gibi fonksiyonel yakınmalarda semptom azaltımı (uzman rehberliğinde). PMC
-
Akdeniz Diyeti ve ÜK üzerinde RCT bulguları: Enflamatuvar belirteçlerde ve mikrobiyotada iyileşme işaretleri. PMC
Tıbbi uyarı: Bu içerik bilgilendirme amaçlıdır; tanı/tedavi önerisi değildir. Ülseratif kolit yönetimi gastroenteroloji ekibiniz ve diyetisyeninizle birlikte, ilaç tedavileri temelinde kişiselleştirilmelidir.